1. Dlaczego nazwa „Lasy Narodowe”?
A dlaczego nie? Wierzymy, że w określeniu „narodowy” zawiera się w nim ważna treść – odkrycie, że lasy należą do nas. To las wszystkich obywateli Polski, obywateli Unii Europejskiej. Mamy od lat Teatr Narodowy, Stadion Narodowy. W odniesieniu do lasów powstał przecież Narodowy Program Leśny. Te nazwy sugerują wspólnotowy kontekst.
2. Co powstanie Lasów Narodowych oznacza dla przedsiębiorstwa Lasy Państwowe?
Nigdy tego za wiele podkreślania, że propozycja LN nie jest absolutnie krokiem w kierunku likwidacji przedsiębiorstwa Lasy Państwowe, a już w szczególności nie jest jakimś preludium do ich ewentualnej prywatyzacji. Pomysł Lasów Narodowych jest przeciwny idei prywatyzacji i blokuje ją w przyszłości, bo LN pogłębiają kontrolę społeczną nad lasami, a nie ją osłabiają. Piszemy o tym dlatego, iż jesteśmy niemal pewni, że i takie demagogiczne argumenty przeciwko naszej idei się pojawią, jak to zwykle bywało przy każdej próbie reformy Lasów Państwowych. Zatem nasza propozycja polega na wydzieleniu pewnej części lasów i poddaniu ich zwiększonej kontroli społecznej. To tyle i tylko tyle.
3. Czy w Lasach Narodowych będzie prowadzona gospodarka leśna?
Tak. Pojęcie gospodarowania w lesie jest szerokie i czasem może obejmować brak wskazówek gospodarczych i ochronę bierną. Dlatego postulowane przez nas zmiany nie można nazwać „zaniechaniem” gospodarki leśnej. Zasadniczą cechą gospodarki leśnej w LN będzie jednak całkowite odwrócenie hierarchii celów tej gospodarki: funkcja surowcowa ma mieć znaczenie lokalne i marginalne i być całkowicie podporządkowana funkcji przyrodniczej i społecznej.
4. Komu będą podlegały Lasy Narodowe?
LN pozostają w strukturach Lasów Państwowych, w dotychczasowych nadleśnictwach. Proponowanym przez nas novum jest utworzenie Państwowej Rady Lasów Narodowych (PRLN), która będzie nadzorowała działania w odniesieniu do obszarów Lasów Narodowych. W celu zagwarantowania właściwej kontroli nad Lasami Narodowymi PRLN będzie mogła zlecać audyt wykonania zadań LN niezależnym podmiotom.
5. W jaki sposób będzie powoływana Państwowa Rada Lasów Narodowych?
Rada powinna być wyłaniana w taki sposób, aby zapewnić odporność na polityczne naciski, pozwolić wypracowywać wyważone decyzje oraz zapewnić odpowiednie środki finansowe i techniczne do działania. W jej skład powinni wchodzić przedstawiciele niezależnych organizacji pozarządowych, uczelni, Polskiej Akademii Nauk, samorządów na szczeblu ich ogólnokrajowych związków.
6. Czy Lasy Narodowe będą dostępne dla wszystkich?
Tak, wstęp do LN będą mieli wszyscy ludzie, praktycznie bez ograniczeń.
7. Czy w Lasach Narodowych będzie można zbierać grzyby i płody runa leśnego?
Tak, będzie można zbierać je tak samo, jak dziś na całym terenie Lasów Państwowych, oczywiście poza obszarami rezerwatów.
8. W jaki sposób ludność mieszkająca na terenach objętych Lasami Narodowymi będzie mogła nabywać drewno na własne cele opałowe?
Zakłada się, że w LN będzie można pozyskiwać drewno w niewielkich ilościach, które powinno być sprzedawane wyłącznie na indywidualne potrzeby opałowe; szacunki wskazują, że będzie to do 10 procent obecnego pozyskania. Docelowa wielkość pozyskania drewna będzie określona w nowych Planach Urządzenia Lasu zatwierdzanych przez PRLN. Warto zwrócić jednak uwagę, że sytuacja, w której tereny objęte Lasami Narodowymi stanowią wszystkie okoliczne lasy, jest raczej wyjątkiem: najczęściej w pobliżu miejsc zamieszkania znajdują się lasy gospodarcze, z których można będzie kupić drewno opałowe. Taka sytuacja ma miejsca np. w tej chwili na terenie Puszczy Białowieskiej – mimo zaprzestania pozyskania, wszyscy mieszkańcy zaopatrują się w drewno w okolicznych nadleśnictwach.
9. Na jakim poziomie poszczególne obszary mogą
być włączane do Lasów Narodowych?
Podstawowym poziomem jest oddział leśny.
10. Jak utworzenie kategorii Lasów Narodowych wpłynie na ogólne pozyskanie drewna w Polsce i zabezpieczenie potrzeb przemysłu drzewnego?
Utworzenie LN nie wpłynie negatywnie na podaż surowca. Polskie lasy rosną coraz szybciej, i coraz więcej pozyskuje się z nich surowca (przy zachowaniu podobnej proporcji ilości pozyskania do rocznego przyrostu masy drewna na pniu); w tej chwili pozyskuje się prawie 40 mln m3 drewna. Przy zachowaniu dotychczasowego modelu ta ilość mogła by wzrosnąć do 50 mln m3 w ciągu najbliższych 15 lat. Dlatego, jeśli założymy, że polski przemysł drzewny będzie w stanie zaspokoić swoje potrzeby przy pozyskaniu na dotychczasowym poziomie, to taka ilość może być otrzymana z mniejszej powierzchni lasów, bez intensyfikacji pozyskania na ich obszarze.
11. Jaki jest postulowany harmonogram utworzenia Lasów Narodowych?
Obszary wchodzące w skład Lasów Narodowych będą częścią Planu Urządzenia Lasu pod względem opisowym, podobnie jak to jest w przypadku rezerwatów, leżących na obszarze danego nadleśnictwa. Jednak to, jakie czynności gospodarcze można dokonywać na terenie Lasów Narodowych w danym nadleśnictwie będzie regulowane zarządzeniami odpowiedniego Ministra. Pozostaje kwestią do dyskusji, czy takie zarządzenia powinny obejmować teren LN osobno dla każdego nadleśnictwa, czy dotyczyć pewnych większych funkcjonalnych całości. Zarządzenia ministra powinny podlegać opiniowaniu lub uzgadnianiu z Państwową Radą Lasów Narodowych.
12. Jaki dokument będzie regulował zasady gospodarki leśnej na terenie Lasów Narodowych podległych nadleśnictwu?
Obszary wchodzące w skład Lasów Narodowych będą częścią Planu Urządzenia Lasu pod względem opisowym, podobnie jak to jest w przypadku rezerwatów, leżących na obszarze danego nadleśnictwa. Jednak to, jakie czynności gospodarcze można dokonywać na terenie Lasów Narodowych w danym nadleśnictwie będzie regulowane zarządzeniami odpowiedniego Ministra. Pozostaje kwestią do dyskusji, czy takie zarządzenia powinny obejmować teren LN osobno dla każdego nadleśnictwa, czy dotyczyć pewnych większych funkcjonalnych całości. Zarządzenia ministra powinny podlegać opiniowaniu lub uzgadnianiu z Państwową Radą Lasów Narodowych (do dyskusji i ocenie prawników – prace w toku).
13. Jak do koncepcji Lasów Narodowych maja się postulaty utworzenia nowych lub poszerzeń parków narodowych?
Oczywiście, istnieje mocny związek między tymi dwoma programami. Strategia przewiduje m.in. objęcie ochroną ścisłą (strict protection) 10% obszaru Unii Europejskiej. Jeśli przełożyć ten postulat na grunt Polski, oznacza to ok. 3 mln ha obszarów ściśle chronionych. Po odjęciu wód, obszarów bagiennych i łąkowych reszta takiego obszaru musi być z konieczności lasem. Wiadomo, że definicja pojęcia „strict protection” jest przedmiotem intensywnych negocjacji, ale nie wyobrażamy sobie, żeby wypracowana definicja mogła być „słabsza” niż nasze postulaty dla Lasów Narodowych. Tak więc, koncepcja LN wpisuje się świetnie we wspomnianą strategię, i nie jest od niej bardziej restrykcyjna.
14. Czy koncepcja Lasów Narodowych ma związek ze Strategią na Rzecz Bioróżnorodności ogłoszoną przez Komisję Europejska?
Oczywiście, istnieje mocny związek miedzy tymi dwoma programami. Strategia przewiduje m.in. objęcie ochroną ścisłą (strict protection) 10% obszaru Unii Europejskiej. Jeśli przełożyć ten postulat na grunt Polski, oznacza to ok. 3 mln ha obszarów ściśle chronionych. Po odjęciu wód, obszarów bagiennych i łąkowych reszta takiego obszaru musi być z konieczności lasem. Aczkolwiek spodziewamy się, że definicja pojęcia „strict protection” będzie przedmiotem intensywnych negocjacji, to nie wyobrażamy sobie, żeby taka definicja mogła być „słabsza” niż nasze postulaty dla Lasów Narodowych. Tak więc, koncepcja LN wpisuje się świetnie we wspomnianą strategię, i nie jest od niej bardziej restrykcyjna.
15. Jakie zmiany w prawie są konieczne do utworzenia Lasów Narodowych?
Potrzebna będzie nowelizacja Ustawy o Lasach z 1991r, Ustawy o Ochronie Przyrody oraz Ustawy o Udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, w części dotyczącej ochrony przyrody na terenach w zarządzie PGL LP.
16. Jakie konsekwencje finansowe mogą dotknąć nadleśnictwa, w całości lub w większej części objęte obszarem Lasów Narodowych?
W dużej części takich nadleśnictw spadek pozyskania będzie znaczny, co będzie oznaczać zmniejszenie przychodów. Z drugiej strony, taka sytuacja powinna je zmusić do obniżenia kosztów (np. przez połączenie takich nadleśnictw). Wygenerowane straty powinny być pokrywane z Funduszu Leśnego, tak jak to następuje teraz w odniesieniu do nadleśnictw deficytowych. Warto przy tym zauważyć, że w ten sposób transfery z Funduszu Leśnego będą przeznaczane na ochronę przyrody, a nie, jak do tej pory, na finansowanie deficytowych przedsięwzięć gospodarczych. Jak wiadomo, na Fundusz Leśny składają się wpłatami netto nadleśnictwa, generujące dochód, a takich będzie coraz więcej, bo wielkie połacie lasów gospodarczych sadzonych po wojnie wchodzi właśnie w wiek rębności. Warto jednak dodać, że niektóre z obszarów, które mają wejść w skład Lasów Narodowych już teraz są deficytowe, a zaniechanie pozyskania (często w trudnych warunkach terenowych, np. w górach) może, paradoksalnie ZMNIEJSZYĆ straty takich jednostek.
17. Czy koncepcja Lasów Narodowych nawiązuje do ustaleń Narodowego Programu Leśnego?
Tak, w „rekomendacjach do dalszych prac nad narodowym programem leśnym” opublikowanych w 2016 roku stwierdzono m.in., że „należy uznać, że istnieją sprzeczności między funkcjami gospodarczymi a ochronnymi (ochroną przyrody w lasach), realizowanych w tym samym miejscu i tym samym czasie. Rozstrzygnięcia w tym względzie powinny mieć charakter wyboru społecznego, a znalezienie kompromisu (leśnictwo integracyjne, segregacyjne czy posiłkujące się obydwiema opcjami) jest zadaniem polityki leśnej i nowego prawa leśnego (p. 131). W innym miejscu (p. 147) autorzy wskazują, iż „należy rozważyć możliwość przeznaczenia części kompleksów leśnych o znaczeniu przyrodniczym i społecznym w pobliżu dużych aglomeracji na otwarte dla wszystkich obszary dzikiej przyrody (wilderness area) Takie lasy nie wchodziłyby ani w skład parków narodowych, ani rezerwatów, które ograniczają swobodę poruszania się. Główna idea stworzenia takich obszarów polega na niekrępującym przybliżeniu dzikiej przyrody do ludzi, którzy przez dużą część życia mają kontakt z rzeczywistością wirtualną. Lasy te byłyby dalej użytkowane przez leśników, zmieniłaby się jedyni forma użytkowania”.
18. Jak koncepcja Lasów Narodowych ma się do ochrony w ramach systemu NATURA 2000?
Obostrzenia związane z obszarami NATURA 200 mają charakter zobowiązań międzynarodowych, stoją zatem powyżej regulacji krajowych. Stąd wniosek, że regulacje w Lasach Narodowych mogą być co najwyżej bardziej zaawansowane niż wynikające z NATURA 2000 i nie mogą stać z nimi w sprzeczności.
19. Jak Lasy Narodowe mają się do Parków Krajobrazowych?
Do tej pory wpływ regulacji wynikających z Planów Ochrony dla parków krajobrazowych w stosunku do gospodarki leśnej był niewielki. Ograniczenia te i tak wynikały z zasad tzw „dobrej praktyki leśnej” lub zadań ochronnych obszarów NATURA 2000. Wydaje się, że w praktyce Parki Krajobrazowe spełniają ważniejszą funkcję w zakresie regulowania gospodarki na terenach nieleśnych.
20. Jak się ma koncepcja Lasów Narodowych do postulatu „ochrony starych lasów” czy też np. „drzewostanów stuletnich”?
Warto podkreślić, że koncepcja Lasów Narodowych to pomysł ochrony lasów, a nie drzewostanów. To rozróżnienie ma kluczowe znaczenie dla logiki planowania tych terenów. Przypuszczalnie duża część tzw. „drzewostanów stuletnich” znajdzie się w obrębie Lasów Narodowych. Z drugiej jednak strony, nie chcemy przywiązywać zbytniego znaczenia dla samego wieku drzew jako kryterium. W lasach stricte gospodarczych jest już sporo drzewostanów przeszłorębnych, często dużo drzew w wieku ponad stu lat. Nie ma potrzeby wstrzymywać pozyskania na tych terenach z tego tylko powodu. Chcemy chronić lasy cenne przyrodniczo i społecznie. Te lasy często są stare, ale nie zawsze.
21. Jaka powinna być relacja Lasów Narodowych do „lasów ochronnych”?
W tej chwili nie istnieje żaden istotny sposób wzmocnienia „ochronności” lasów ochronnych, który czynił by je realnie wodochronnymi, glebochronnymi, miasto-ochronnymi czy „społeczno-ochronnymi”, co potwierdzają liczne doniesienia o błotnych potokach spływających po deszczu z karpackich stoków, czy konfliktach z lokalną społecznością w lasach ochronnych wokół miast. Tereny objęte Lasami Narodowymi będą z natury rzeczy pełniły funkcje ochronne. Jednak prawdopodobnie znaczna część lasów dzisiaj określanych jako „ochronne” znajdzie się i tak poza LN. Na dostępnej mapie wprowadzimy warstwę „lasy ochronne”, co ułatwi porównywanie wstępnej propozycji LN z obszarem lasów ochronnych. Niewykluczone, że z czasem te dwie kategorie będą się pokrywały co będzie przyczynkiem do dyskusji, czy należy w dalszym ciągu utrzymywać w użyciu kategorie lasów ochronnych. Jednak do tej pory zasadne wydaje się utrzymanie tych kategorii, przy nadaniu im konkretnego wpływu na kształt gospodarki leśnej.
22. Lasy Narodowe a lasy prywatne
Lasy prywatne w praktyce są poza zasięgiem możliwości działania programu Lasów Narodowych. Na tym etapie nie wydaje się możliwe włączenie ich do tej propozycji. Wynika to przede wszystkim ze znacznego rozdrobnienia prywatnej własności w lasach, licznych niejasnościach dotyczących kwestii właścicielskich oraz braku silnego przedstawicielstwa właścicieli, mogącego być partnerem w dyskusjach na temat rozwiązań strukturalnych Jednak w dłuższym horyzoncie czasowym powinny być prowadzone prace w kierunku włączenia części lasów prywatnych do obszarów LN, w szczególności tam, gdzie ich udział jest znaczny (np. Małopolska, Świętokrzyskie).
23. Lasy komunalne w obrębie miast
Niniejsza propozycja nie obejmuje lasów miejskich. Wydaje się, że samorządy miast z konieczności przejawiają większą troskę o funkcjonowanie tych lasów w aspekcie ich funkcji przyrodniczych, a przede wszystkim – społecznych. Miasta dzięki wpływowi mieszkańców bardzo rzadko eksploatują lasy z myślą o korzyściach finansowych i pozyskaniu drewna. Innym zagadnieniem jest to, że część lasów w obrębie miast podlega PGL LP. W takich przypadkach długofalowym rozwiązaniem jest ich komunalizacja; ale to zagadnienie wykraczające poza ramy omawianej propozycji.
24. Inne lasy samorządowe a Lasy Narodowe
Nie wszystko mamy do końca przemyślane: Jesteśmy ciekawi Waszych doświadczeń i uwag, czekamy na propozycje rozwiązań…
25. Czy gospodarka leśna prowadzona w Lasach Narodowych będzie wymagała nowych dokumentów techniczno-gospodarczych?
Dla każdego typu leśnictwa należy z czasem stworzyć odpowiednio: Instrukcję urządzania lasu Instrukcję Ochrony Lasu oraz Zasady Hodowli Lasu. Takie dokumenty powinny być podstawą prac nad odpowiednimi Planami Urządzenia Lasu. Wydaje się jednak, że utworzenie Lasów Narodowych nie powinno czekać na stworzenie takich dokumentów, co z konieczności zajmie dużo czasu (którego nie mamy).
26. Lasy Narodowe a „Trwała Zrównoważona Wielofunkcyjna Gospodarka Leśna”
Każdy las pełni podstawowe trzy funkcje: przyrodniczą, gospodarczą i społeczną, choć w różnych proporcjach. W Polsce w Lasach Państwowych przyjęło się jednak założenie, że leśnictwo może sprzyjać wszystkim tym funkcjom jednocześnie, i to praktycznie w każdej skali przestrzennej i czasowej. Według nas jest to jedna z podstawowych przeszkód dla zrozumienia idei wyłączenia części lasów z intensywnej gospodarki surowcowej. Nasze propozycje zmierzają w kierunku modelu leśnictwa bardziej „separacyjnego” które co prawda realizuje postulat „trwałej zrównoważonej wielofunkcyjnej gospodarki leśnej” ale raczej w skali krajobrazowej, a nie w małej skali leśnictwa, obrębu leśnego czy oddziału.
27. Jaki dokument będzie regulował zasady gospodarki leśnej na terenie LN; jaka będzie jego relacja do Planu Urządzenia Lasu?
Zasadniczo rysują sie dwie podstawowe koncepcje: a) Uczynienie dokumentów dotyczących LN częścią PULi, przy założeniu że będą one uzgadniane przez Państwową Radę Lasów Narodowych. Pojawiają się tu jednak dalsze wielorakie implikacje prawne, wynikające z natury prawa administracyjnego (kolegialność uzgadniania, tryb odwołania itp.) b) Regulowanie gospodarki leśnej w LN odpowiednimi zarządzeniami Ministra (którego?), czyli pozycjonowanie Lasów Narodowych względem struktury LP podobnie jak dzisiaj jest to w przypadku rezerwatów. Obecnie obszary rezerwatów leśnych są opisane w PULu, jednak postulowane działania sprowadzają się najczęściej do zapisu „braku wskazówek gospodarczych”. Jednak Lasy Narodowe nie są rezerwatami i w przeciwieństwie do nich będą tam prowadzone pewne prace, które muszą być regulowane przez odpowiednie dokumenty. Pozostaje tu jednak kwestia efektywności tworzenia prawa. Jesteśmy w trakcie intensywnych konsultacji z prawnikami, co nie zmienia faktu, że oczekujemy dalszych głosów w tej dyskusji.